Bir işletme için girişimcilikte en önemli husus fikri mülkiyet yani, bir buluş veya daha önceden var olan bir iş fikrine yeni unsurlar eklenmesidir.
Bu makalede; sadece kavram olarak tanımlanan bir fikri hangi başvuru yöntemleri ile koruma altına alabileceğimizden bahsedeceğiz. Kural olarak; koruma fikrin kendisine değil fikri ifade ettiğimiz şekle göre belirlenir ve fikir; Patent, Faydalı Model, Endüstriyel Tasarım konusu oluşturabilecek şekilde ise öncelikle buna ilişkin başvuruların yapılması gereklidir. Yeni bir buluş veya fikirde öncelikle marka adına dair koruma sağlanmalıdır. Tescilli bir ticari marka; süreçte hem isim hakkını kullanma imkanı hem de müşteriler tarafından yaptığını işe dair bilinilirliğinizin artmasını sağlar.
Patent Koruması
Patent, kişiye buluşu ile ilgili fikir sahibi olduğunu kanıtlaması için bir yöntem ve tanınan bir haktır. Patent başvurusunda, sadece akılda olan bir kavram Patent Yasasınca koruma altına alınamaz, buluş fikri mutlaka yazılı olmalıdır ve sahibine kullanım hakkı veren belgeye de patent denir.
Bir buluşun patent ile korunabilmesi için gereken nitelikler; o buluşun yeni olması, buluş ile ilgili konuda çalışan bir kişinin o buluşu kolayca uygulamaya dökemeyecek olması ve buluşun tamamıyla kuramsal değil pratikte de uygulanabilir özelliğe sahip olması gerekliliğidir. Bu özelliklere sahip buluşlar, patent kapsamına girmeyen buluşlar ve fikirler ile ayrılmalıdır ve patent başvurusu yapılırken dikkat edilmelidir.
Faydalı Model
Faydalı modele konu olan ürünün Türkiye’ de ve dünyada yeni olması yeterlidir, buluş özelliği içermesi gerekmemektedir. Faydalı model ile patent arasındaki en önemli farklardan biri; faydalı modelde ürün ile ilgili üretme ve pazarlama hakkının korunması için verilen koruma süresi on yıldır, patentte ise incelemeli olanların yirmi yıl, incelemesiz olanların koruma süresi ise yedi yıl olarak belirlenmiştir. Bir diğer fark ise, faydalı model için araştırma ve inceleme yapılmasına gerek olmamasıdır. Patent başvurusunda ise araştırma ve inceleme süreçlerinden hepsini tamamladıktan sonra belge alınabilir. Faydalı Modelin tescili yaklaşık 1- 1, 5 yıl içerisinde sonuçlanmaktadır. Patent Belgesinin tescil süresi ise sistem tercihine göre ve çalışılan marka patent ofislerine göre değişebilmekte olup, yaklaşık 3 yıllık bir süreyi kapsamaktadır.
Endüstriyel Tasarım
Bir eşyanın süs veya estetik olarak görüntüsüne endüstriyel tasarım denir. Endüstriyel Tasarım bir ürünün tamamında veya bir kısmında bulunan süslemenin; renk, şekil, çizim, malzeme ve/veya desenler gibi çeşitli özelliklerin bütünüdür.
Endüstriyel Tasarımlarla ürünün sadece görsel nitelikteki özelliklerin ilgili kanunlar çerçevesinde korunur, o ürüne ait herhangi bir teknik özellik korunma altına alınmamaktadır. Endüstriyel Tasarım Belgesinin koruması ülkesel olduğu için sadece Türkiye’ de geçerli olup, başvuru tarihinden itibaren beş yılda bir yenilenerek 25 yıla kadar sürdürülebilmektedir.
Girişimcinin yenilik fikri patent / faydalı model/ endüstriyel tasarıma olabilecek ise, öncelikle buna ilişkin başvuru ülkemizde Türk Patent Enstitüsü’ne yapılmakta olup, başvuruların yapılmasına aracılık eden birçok marka/patent vekili ile ofisleri mevcuttur, marka vekilleri ile yapılan başvurularda öncelikle gizlilik sözleşmesi imzalanmalıdır.
Patent sahibi, başvuru öncesinde buluş hakkındaki teknik detayları, resimleri ve buluşun tüm özelliklerini yazılı hale getirip bir kopyasını noterde saklanması veya tarih ve imzalı bir mektup şeklinde, teknik ayrıntılara vakıf olan üçüncü kişilere iletilmesi ve/veya kendi elinde saklanması gizlilik sözleşmesi kadar önemlidir. Ancak kişi noter onayından sonra kendi himayesinde saklamaya karar vermesi gizlilik ihlaline neden olabilir ve kanunen güvenli olmayabilir. Bu aşamalardan sonra başvuruların yapılması kanun ve mevzuatlardan doğan korumayı da kapsar.
Telif hakkı koruması; bir iş fikrinin kendisini değil ifadesinin, sadece sahibi tarafından kullanılması ya da yayınlamasına, kopyalanmasını engellemeye ilişkin koruma sağlanmasına denir.
Ticari marka koruması; ürün ve hizmetleri sektördeki benzer faaliyetteki firmalardan ayırmak için kullanılan kelime veya tasarım markası seçilen hizmet adı fikri ticari marka koruması altına alınabilir.
Buluşun patent, endüstriyel tasarım veya faydalı model olması için sahip olması gereken özellikleri içermediği durumlarda hak sahibi, buluşa ait tüm bilgileri (teknik detaylar ve görsel unsurlarda dahil) içeren dosyayı kendisine, imza karşılığı teslim edilen, teslim edilmediği durumlarda göndericiye geri dönecek şekilde posta yolu ile göndermesi gereklidir, böylelikle açılmadan saklanan bu mektup ile fikir veya buluş zamansal olarak sabitlenmiş olacaktır. Diğer bir yol ise, dosyanın noter onayından geçirilmesidir, bu durumda dosya saklanmak üzere kişinin kendisinde veya noterde bırakılabilir.
Yeni fikre ve buluşa ilişkin isim çalışması yapılması ve bu isme ait alan adının, markanın alınması da diğer önemli bir husustur, böylece benzer ürün ve hizmetlerde faaliyet gösteren firmalardan ayırt edilebilmesini ve kanun ve mevzuat korumalarından yararlanmasını sağlar.
Marka seçiminde dikkat edilecek konular0; tescili kapsayacak ürün ve hizmet sınıflarının doğru saptanması ve diğer markalardan ayırt edici niteliklere sahip olan işaret ve/veya sembollerin seçilmesidir. Marka ihlallerine karşı kanuni ve cezai yaptırımlar olduğu için marka hakkına sahip olmak önem arz etmektedir. Marka başvuruları, marka/patent ofisleri gibi kurumlar aracılığı ile de yapılabilmektedir, özellikle profesyonel kişiler ile birlikte çalışmak seçilen marka sınıflarının uygunluğu ve sürecin takibinin etkin yapılabilmesi için fayda sağlamaktadır.
Her koşulda, girişimcinin iş fikrinin patent, endüstriyel tasarım ve/veya faydalı modele başvurusu yapılacak ise; ayrıntılı bir şekilde anlatılması ve tüm görsel unsurları da içerecek şekilde dosyalanıp kendisine veya üçüncü bir kişiye iletilmesi ya da noter onayından geçirilip saklanması ve ilgili kanuna göre koruma sağlanması önem taşımaktadır.
Eğer yeni iş fikri; marka, endüstriyel tasarım, patent ve faydalı model olarak yapılan başvurulur da süreçte yapılan tüm takibe rağmen üçüncü kişiler tarafından ihlal edilirse, ilgili hakka ait kanun ve mevzuattan doğan hukuki ve cezai yaptırım hakları olacaktır. Bu haklardan herhangi birine sahip değil ise; Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilen haksız rekabet hükümleri uygulanabilir. Haksız rekabet durumunda; tespit davası, haksız rekabetin önlenmesi, eski hale getirilmesi ve tazminat davası gibi seçenekler bulunmaktadır.
Sonuç olarak; girişimcinin iş fikri daha başvuru aşamasından itibaren tüm sürecin dikkatle yürütülmesi ve buluşun üçüncü kişilere açıklanması en önemli konudur aksi halde başvurulacak hukuki yöntemler ve tamamen korumayı sağlamada yetersiz kalabilir.
